هدف آیین نامه 2800 ویرایش چهارم، تعیین حداقل ضوابط برای طراحی و اجرای ساختمانها در برابر زلزله است. این استاندارد با توجه به سطح اهمیت ساختمانها، الزامات خاصی را برای ایمنی و عملکرد در برابر زلزله مشخص میکند. ساختمانهای با «اهمیت متوسط» باید در برابر زلزله آسیب عمدهای نبینند و تلفات جانی به حداقل برسد.
برای ساختمانهای با «اهمیت زیاد»، هدف جلوگیری از آسیبهای عمده و امکان مرمت سریع در زمان کوتاه است. در ساختمانهای با «اهمیت خیلی زیاد»، تغییرات در مقاومت و سختی اجزای سازهای نباید رخ دهد تا بهرهبرداری از آنها امکانپذیر باشد.
ساختمانهای بلندتر از 50 متر یا بیش از 15 طبقه و ساختمانهای با اهمیت زیاد و خیلی زیاد باید بهگونهای طراحی شوند که در صورت وقوع زلزله، آسیبهای بهرهبرداری به حداقل برسد و قابلیت استفاده خود را حفظ کنند.
تاریخچه آییننامه 2800
اولین آییننامه طراحی ساختمانها در برابر زلزله پس از زلزله ویرانگر بویینزهرا در سال 1341 تهیه شد. در سال 1343، سازمان برنامه و بودجه وقت گزارشی با عنوان «آییننامه موقت حفاظت ساختمانها در برابر زلزله» منتشر کرد. در ادامه، آییننامهای برای ساختمانهای مرتفع در وزارت آبادانی و مسکن تدوین شد که بهویژه ساختمانهای بیش از سه طبقه را ملزم به استفاده از اسکلت فولادی یا بتنآرمه میکرد. این آییننامه در سال 1348 منتشر و سپس بخش مربوط به بارهای زلزله به استاندارد ملی ایران شماره 519 منتقل شد.
1- ویرایش اول استاندارد 2800
در سال 1366، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن پیشنویس آییننامه «طرح ساختمانها در برابر زلزله» را منتشر کرد. این آییننامه در سال 1367 به تصویب هیأت وزیران رسید و پس از زلزله رودبار و منجیل در سال 1369، اهمیت آن بیشتر آشکار شد.
2- ویرایش دوم استاندارد 2800
در سال 1372، با توجه به پیشرفتهای علمی و نیاز به تکمیل آییننامه، کمیتهای از صاحبنظران برای بازنگری آن تشکیل شد. این آییننامه پس از اجرای پروژههای تحقیقاتی، در سال 1375 تکمیل شد.
3- ویرایش سوم استاندارد 2800
در سال 1379، برنامه بازنگری و تدوین ویرایش سوم آغاز شد که شامل تغییرات و اصلاحات مهمی در بخشهای مختلف آییننامه بود.
4- ویرایش چهارم استاندارد 2800
با گذشت زمان از تصویب و اجرای ویرایش سوم استاندارد 2800 و وقوع زمینلرزههای شدید در داخل و خارج از کشور، نیاز به بازنگری و بهروزرسانی این استانداردها بهوضوح احساس شد.
به همین منظور، فرآیند بازنگری استاندارد 2800 برای تدوین ویرایش چهارم از سال 1388 آغاز شد. این دوره از بازنگری، با هدف دقت بیشتر در تصمیمگیریها و بهبود چگونگی رسیدگی به مباحث آییننامه، پس از برگزاری جلسات کارشناسی متعدد، توسط چهار کمیته و کارگروههای تخصصی انجام پذیرفت.
در نهایت، ویرایش چهارم استاندارد 2800 در آبان 1393 و به استناد ماده 33 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، ابلاغ گردید تا بهروزرسانیهای لازم در زمینه طراحی ساختمانها در برابر زلزله بهطور جامع و استاندارد پیادهسازی شود.
مروری کلی و خلاصه شده بر فصول استاندارد 2800 ویرایش 4
استاندارد 2800 ویرایش چهارم یکی از اسناد کلیدی در طراحی سازههای مقاوم در برابر زلزله در ایران است. این استاندارد با هدف بهبود ایمنی ساختمانها و کاهش خسارتهای ناشی از زلزله، در هفت فصل تدوین شده است. این فصول شامل مباحث مختلفی از جمله طراحی لرزهای، حرکت زمین، ضوابط سازهای و غیرسازهای، مسائل ژئوتکنیکی و طراحی ساختمانهای مصالح بنایی است. هر فصل بهطور خاص به نیازها و الزامات بخشهای مختلف ساختمانها پرداخته و ضوابط ضروری را برای ایمنی و پایداری آنها در برابر زلزله فراهم میآورد.
جدول فصول استاندارد 2800 ویرایش چهارم:
| فصل | عنوان | شرح و کاربرد |
|---|---|---|
| اول | کلیات | آشنایی با هدف و کاربرد آییننامه، گروهبندی اهمیت ساختمانها |
| دوم | حرکت زمین | بررسی مشخصات زمین و نیروهای لرزهای در طراحی سازهها |
| سوم | ضوابط سازههای ساختمانی | تحلیل و طراحی سازههای مقاوم در برابر زلزله |
| چهارم | اجزای غیرسازهای | طراحی و مهار اجزای غیرسازهای مانند تیغهها و نماها |
| پنجم | سازههای غیرساختمانی | طراحی و تحلیل سازههای خاص نظیر دکلها و مخازن |
| ششم | مسائل ژئوتکنیکی | بررسی ویژگیهای زمین و خاک برای انتخاب شالوده مناسب |
| هفتم | ساختمانهای مصالح بنایی | طراحی و ضوابط ساختمانهای مصالح بنایی و کلافبندی |
فصل اول: کلیات
این بخش بهطور کلی به هدف، دامنه و کاربرد آییننامه میپردازد. در آن، ساختمانها بر اساس اهمیت به چهار گروه تقسیم میشوند و ضریب اهمیت در طراحی لحاظ میشود. همچنین، در این فصل به ملاحظات معماری مانند رعایت درز انقطاع، پلانهای متقارن و محدودیتهای طرهها اشاره میشود.
فصل دوم: حرکت زمین
فصل دوم بهطور ویژه به تعریف و انتقال حرکت زمین به سازه پرداخته است. در این فصل، روشهای مختلف تحلیل حرکت زمین شامل طیف طرح و شتابنگاشتها معرفی میشود. همچنین، نحوه طبقهبندی نوع خاک و تأثیر آن بر طراحی لرزهای سازهها نیز مورد بررسی قرار میگیرد.
فصل سوم: ضوابط سازههای ساختمانی
به تحلیل و طراحی سازهها میپردازد و روشهای مختلف تحلیل مانند استاتیکی معادل و دینامیکی طیفی را توضیح میدهد. موضوعاتی همچون ضریب رفتار، کنترل تغییرمکان و طراحی دیافراگمهای کف نیز در این فصل مطرح میشوند.
فصل چهارم: اجزای غیرسازهای
در بسیاری از ساختمانها، خسارات ناشی از اجزای غیرسازهای مانند تیغهها و سقفهای کاذب بیشتر از خسارتهای سازهای است. این فصل بهطور خاص به طراحی و مهار این اجزا پرداخته و روشهای اجرایی برای به حداقل رساندن آسیبهای آنها در زلزله را معرفی میکند.
فصل پنجم: سازههای غیرساختمانی
سازههای صنعتی مانند پلنتها و مخازن ذخیره نیز تحت تأثیر بار زلزله قرار میگیرند. این فصل به ضوابط طراحی این سازهها و نکات ایمنی مربوط به آنها در برابر نیروهای جانبی میپردازد.
فصل ششم: مسائل ژئوتکنیکی
شناخت دقیق ویژگیهای خاک و زمین در محل ساخت، تأثیر زیادی در عملکرد سازهها دارد. این فصل به اصول ژئوتکنیکی و اهمیت مطالعات خاک و شالوده در طراحی سازهها پرداخته و ضوابط ایمنی را برای جلوگیری از ناپایداری زمین ارائه میدهد.
فصل هفتم: ساختمانهای مصالح بنایی
طراحی ساختمان های بنایی را توضیح میدهد و جزئیات کلافبندی، ابعاد دیوارها و اصول طراحی بازشوها را مورد توجه قرار میدهد. این ضوابط برای پروژههای روستایی و نیمهروستایی که در آنها از مصالح بنایی استفاده میشود، اهمیت ویژهای دارد.
اشاره به وال مش در پیوست 6 استاندارد 2800
در پیوست 6 آییننامه 2800، به استفاده از سیستم وال مش بهعنوان یکی از روشهای مقاومسازی دیوارهای غیرسازهای اشاره شده است. طبق ضوابط این استاندارد، استفاده از این روش باعث بهبود عملکرد لرزهای دیوارهای داخلی و پیرامونی ساختمانها در برابر نیروهای جانبی میشود و به ارتقای ایمنی سازه کمک میکند. این سیستم بهویژه در ساختمانهایی که نیاز به تقویت دیوارها دارند، از جمله در برابر زلزله و باد، بهطور مؤثری عمل میکند.
اهمیت اجرای استاندارد 2800 در کشوری زلزله خیز مانند ایران
ایران با قرارگیری در کمربند زلزله آلپ-هیمالیا و داشتن گسلهای متعدد، بهطور مداوم در معرض خطر زلزلههای ویرانگر قرار دارد. وقوع زلزلههای شدید در طول تاریخ، لزوم برنامهریزی و اتخاذ تدابیر مناسب برای کاهش خسارتها را ضروری میسازد. خوشبختانه، پیشرفتهای علم مهندسی زلزله و زلزلهشناسی این امکان را فراهم کرده که با رعایت استانداردهای ساخت و ساز ایمن، آسیبهای ناشی از زلزله به حداقل برسد. تدوین استاندارد 2800 و اجرای آن از سال 1366، گام بزرگی در این راستا بود و عزم ملی کشور را برای کاهش خطرات زلزله به رسمیت رساند.